Lieve mensen,
Vorige week stond Johan Goud stil bij wat het betekent om een leider te volgen, en hij haalde een essay van Bas Heijne aan, waarin die betoogt dat het in het huidige politieke klimaat niet meer moet gaan over veiligheid maar over weerbaarheid. Weerbaarheid tegen over macht van de sterkste, de macht van de rijkste. Met deze woorden nog in mijn achterhoofd, las ik de verzen uit 1 Koningen 3 ter voorbereiding van de dienst van vanmorgen.
Salomo is in de westerse wereld het voorbeeld van een goede koning vanwege zijn wijsheid en grote rijk en rijkdom, en toch zijn er in de lezing van vanmorgen subtiele aanwijzingen te vinden die de lezer waarschuwen dat het gouden tijdperk van zijn regering besmet was. We moeten dus oppassen dat we niet te veel vertrouwen stellen in politieke leiders als rolmodellen. Salomo is getrouwd met de dochter van de farao, wat een handige manier is om een bondgenootschap te sluiten. Houdt wel als lezer, en hoorder, in je achterhoofd dat het in de verhalen van de profeten zeer dubieus wordt wanneer zonen van Israël buitenlandse vrouwen trouwen, omdat zij andere goden aanbidden en hun echtgenoten kunnen verleiden zelf ook afgoden te gaan aanbidden in plaats van de enige God.
Salomo is een tactische man, dat blijkt wel uit het feit dat hij een offer gaat brengen in Gibeon, een belangrijke heilige plaats voor zijn onderdanen. Al zou dit offeren geïnterpreteerd kunnen worden als een knieval voor Baäl, de oude Kanaänitische god. Hoe dan ook is het op deze plek is dat God in een droom naar Salomo toekomt en hem vraagt om zijn liefste wens. Zou dit een bewijs zijn dat Salomo wel doet wat goed is in de ogen van God? Uiteindelijk is Salomo de geschiedenis ingegaan als een rechtvaardige en wijze en goede koning. Is dat omdat Salomo in zijn droom het juiste antwoord weet te geven? Is hij in zijn droom een ander mens? In ieder geval laat Salomo zien dat hij weet wat hij moet vragen om zijn koningschap goed te vervullen. Hij vraagt niet om oneindige macht of een eeuwig leven of grote rijkdom, hij vraagt om een opmerkzame geest, die hij nodig heeft om zijn volk te kunnen leiden.
God zei tegen Salomo, jij bent nu koning in plaats van je vader, dus vraag maar raak, wat heb je van mij nodig: ‘Wat wil je dat ik je geef?’ Deze vraag lijkt wel te komen uit een verhaal van Duizend-en-een-nacht. Kent u de geschiedenis van Aladin? Niet de Disney-versie, maar de oudere? Aladin is een straatschoffie, in Bagdad, die bij zijn moeder woont en opeens komt een man langst die beweert zijn oom te zijn uit Afrika. Deze zogenaamde oom is een duistere magiër die op zoek is naar een wonderlamp, die Aladin voor hem moet vinden. Aladin vindt de lamp en weet die voor zichzelf te houden. Hij ontdekt dat door erover te wrijven een djinn tevoorschijn komt die zijn wensen kan vervullen. Vraag maar raak! Aladin wenst voldoende voedsel, dat verschijnt op gouden schalen, die hij verkoopt. Met behulp van de djinn weet hij zelfs de dochter van de koning te veroveren en trouwt met haar.
Wat zouden jullie vragen? Wanneer tegen je gezegd wordt ‘Vraag maar raak …’
Een ander bekend verhaal komt bij mij boven bij deze vraag is er een zonder happy end maar met een wijze les aan het eind. Oorspronkelijk was het reclame voor de koffiebrander Van Nelle. Een kabouterpaar genaamd Piggelmee en Tureluur woont in een oude Keulse pot. Ze hebben Van Nelle-koffie. Een tovervis laat hen wensen doen. Het vrouwtje Tureluur vraagt of er betere koffie is dan Van Nelle, maar de vis zegt dat er geen betere koffie is en draait de wensen terug.
Een latere versie is deze:
In het land der blonde duinen
En niet heel ver van de zee,
Woonde eens een dwergenpaartje
En dat heette “Piggelmee.”
‘t Waren heel, heel kleine menschjes
En ze woonden – vrees’lijk lot,
Want ze hadden heel geen huisje –
In een ouden, keulschen pot.
Op een dag vangt Piggelmee een tovervisje en hij mag een wens doen. Hij vraagt om een echt huis met een schoorsteen in plaats van de Keulse pot, en wanneer hij thuiskomt staat zijn vrouw hem vrolijk op te wachten bij een echt huisje. Alleen is dat niet genoeg voor haar en keer op keer stuurt zij haar man naar de zee om een groter huis te vragen, zelfs een paleis voor een koningin is niet goed genoeg voor haar. Zij wil geld en mooie kleren en personeel en tenslotte
De vrouw wilde heersen over aarde,
Over oceaanen en de diepten der zee,
Wilde het visje als bediende,
Zij vond het een machtig idee.
Piggelmee loopt naar het strand en brengt schoorvoetend het laatste verzoek van zijn vrouw over en de vis ontsteekt in grote woede. Als Piggelmee thuiskomt, wonen ze weer in de oude Keulse pot. Moraal van het verhaal, je kan veel vragen, maar nooit naar de wereldmacht, dat is te groot voor een mens.
Opvallend is de rolverdeling tussen man en vrouw in dit verhaal, vergelijkbaar met die in de tijd van Salomo waarin het als een risico gezien werd dat zijn buitenlandse vrouw hem tot verkeerde daden zou kunnen aanzetten. Stof voor een andere overdenking.
Nogmaals als jullie raak mogen vragen, wat zouden jullie vragen? Wat is onze liefste wens? Zijn we ons daar überhaupt van bewust? Hoe ver gaat dat? Is er een moment dat je niets te wensen over hebt? Die liefste wens kan ook veranderen naarmate je leven verder gaat. Vraag je om wijsheid, of een goede gezondheid, of mooie spullen of een warm en veilig huis? Wat die wens ook is, het is heel wezenlijk om te weten wat er diep van binnen bij je leeft. Omdat het laat zien wat je bezielt, wat je in beweging zet. Is je wens iets wat makkelijk te vervullen is? Of inspireert het je juist om dingen anders te gaan doen, wanneer je je ervan bewust wordt. Of maakt het je juist wat moedeloos omdat het onhaalbaar is? Vraag maar raak …
Salomo heeft een aanloopje nodig om zijn wens uit te kunnen spreken. Hij geeft zijn antwoord in drie stappen. Eerst plaatst hij zichzelf in de traditie, zijn positie is namelijk te danken aan zijn vader David. Omdat David, het als koning van de mensen en als dienaar van God, het zo goed gedaan heeft in Gods ogen, mag zijn zoon nu op de troon zitten en regeren. Daarna benadrukt Salomo hoezeer hij zelf ook een dienaar is van God, hoewel hij nog maar een broekie is en onwetend tegenover een enorm groot volk. Tenslotte komt Salomo met zijn liefste wens, namelijk een opmerkzame geest om recht te kunnen spreken voor Gods volk en onderscheid te kunnen maken tussen goed en kwaad.
Misschien was deze droom wel een manier van God om Salomo op de proef te stellen en in dat geval is Salomo met vlag en wimpel geslaagd, hij vraagt niet om rijkdom, noch om onsterfelijkheid, hij vraag om wijsheid. Dit is meteen bedoeld als een les voor ons hoorders, je kan wel bidden dat God je een grotere auto geeft of je team de wedstrijd laat winnen of jouw leger de oorlog, dat zijn niet het soort wensen die God in vervulling laat gaan. Het gaat om het grotere geheel, dat bij alles wat je doet je medemens betrokken is en een leefbare wereld voor iedereen. Dit is typisch voor de bijbelse wijsheid, als inzicht en onderscheid, waardoor er altijd een duidelijke ethische component bij komt. Mogen we dan geen andere liefste wensen koesteren? Natuurlijk wel, zolang je beseft wat de mogelijke consequenties van die wens kunnen zijn. Wat willen wij echt? Die vraag heeft te maken met wie wij zijn, onze identiteit en wie wij zouden willen zijn, onze roeping, onze ambitie of onze talenten.
Salomo vraagt om een “begrijpende geest”, letterlijk vertaald als “luisterend hart” om de mensen te kunnen beoordelen en onderscheid te maken tussen goed en kwaad. Als koning werd van Salomo verwacht dat hij recht zou spreken voor het volk. God was tevreden met Salomo’s reactie en zal zijn smeekbede inwilligen. Hij krijgt een oprecht hart of een luisterend hart en het vermogen om met gerechtigheid te regeren. Luisteren naar je hart, is iets anders dan op je emoties te vertrouwen in plaats van op de rede. Een luisterend hart maakt de jonge en onervaren nieuwe leider van het volk Israël tot een model van wijsheid en vroomheid. Salomo krijgt waar hij om vraagt en nog veel meer, grote rijkdom en een harem vol vrouwen. Wie verder leest, ontdekt wel dat hij God uiteindelijk niet gehoorzaamt met zijn hart en verstand zoals zijn vader dat deed. Dat is een goede les, ook voor ons, volg een leider in zijn onderscheidingsvermogen en niet in zijn gedrag. Zo komen we terug bij waar ik mee begon, weerbaarheid is geboden, bij het volgen van een leider, bij het leven van je leven. Ook bij het vervullen van je liefste wens. Spreek je uit en probeer je eigen wensen en idealen vorm te geven, laverend tussen het voorbeeld Aladin en Piggelmee. Zo kunnen wij voelen hoe het is, om te leven met een onderscheidend hart.
Amen