Lieve mensen,
Love is in the air… niet alleen in de lezingen van het rooster vanmorgen ook bij ons thuis want vrijdag trouwt mijn dochter, in kleine kring. Ik mag een zegen uitspreken over het bruidspaar en verder laat ik het over aan de trouwambtenaar. Terwijl ik bezig was met de lezingen van vanmorgen moest ik denken aan een bruidspaar dat mij jaren geleden gevraagd had om hun huwelijk in te zegenen, ze hadden elkaar leren kennen bij doopsgezinde jeugdkampen. We voerden vooraf enkele gesprekken met elkaar en zij kozen als trouwtekst voor 1 Korinthe 13, die we vanmorgen hoorden in de versie van Karel Eijkman. Misschien was ik wat baldadig geworden omdat het de zoveelste trouwdienst rondom die Korintiërs tekst was, ik weet het niet zeker. In ieder geval heb ik ergens in mijn overdenking gezegd dat de liefde waar Paulus over spreekt iets anders is dan de liefde die je ziet op televisie in een serie als ‘All you need is love’ met Robert ten Brink. Tijdens de receptie kwam er een vrouw op me af die me aansprak op mijn overdenking en zei dat ik er niets van begrepen heb, want zij had haar man leren kennen bij ‘All you need is love’ en zij waren nu gelukkig getrouwd. Ik heb haar mijn excuses gemaakt en uitgelegd dat ik bedoelde. Ik geloof in de liefde en ook in ware liefde. Waar ik moeite mee heb is het mierzoete beeld dat opgeroepen wordt in liedjes, films en boeken, van de liefde die, als die eenmaal gevonden is, een leven voorspelt van alleen maar voorspoed en rijkdom. Zij leefden nog lang en gelukkig … want het leven heeft meer dan liefde voor elkaar, het heeft ook empathie nodig voor de medemens, en volharding en vergeving. De liefde waar Paulus over spreekt is niet alleen bedoeld voor bruidsparen.
Voor mij wordt dat duidelijk uit de vertaling, die Karel Eykman gemaakt heeft, hij doet niks af aan de inhoud en er zit ook een knipoog in naar al die bruidsparen. ‘Al blies ik trompet hoog van de toren, al zong ik in koren de sterren van de hemel, het hoogste lied maar had de liefde niet dan klonk het toch net als toeters en bellen. Ik had niets te vertellen had ik de liefde niet’. Die toeters en bellen die vind je genoeg op tv en in de bioscoop. Het besef dat je zonder de liefde niets te vertellen hebt is veel wezenlijker voor de mens. Zonder liefde van je medemensen ben je nergens: ‘want zonder jullie stel ik niets voor; had ik jullie niet bij me dan ging ik eraan onderdoor’. ’t Is deze bovenmenselijke liefde die laat zien hoe je opnieuw kan beginnen, die ieder verdriet ook de dood kan overwinnen. Stel je voor een wereld voor met mensen die gelukkig zijn omdat ze zich geliefd weten en zelf liefhebben. Hoe mooi zou dat zijn. Waarom is het niet zo? Liefde toch al zo oud is als de wereld? Waarom maken de mensen er nog steeds een puinhoop van?
Mozes houdt zijn mensen voor dat er slechts een taak is voor de mensheid: namelijk Gods liefde aanvaarden en God liefhebben met hart en ziel en met inzet van al je krachten. Houd bij alles wat je doet de geboden die de Heer je oplegt steeds in gedachten. Deze woorden spreekt Mozes terwijl ze zich op de grens van de woestijn en het beloofde land, het land van melk en honing, bevinden. Hoor Israël, in het Hebreeuws, Shema Israël, ‘Hoor Israël, de Heer, onze God, is een! Heb daarom de Heer lief met hart en ziel en met inzet van al uw krachten’. Het gebed dat gebaseerd op deze tekst, is het hart van het Joodse geloof. Het gebed wordt twee keer per dag gereciteerd. Het is ook de tekst die, op perkament geschreven, in de mezuzza zit, de kokertjes aan de deurpost van Joodse huizen. En in de tefillin, het kleine zilveren doosje dat orthodoxe Joodse mannen op hun voorhoofd en arm binden tijdens het morgengebed.
Overigens zijn de bijbelgeleerden het niet eens over de betekenis van het woord liefhebben in Deuteronomium. Het zou hier niet zozeer om een gevoel gaan als wel om loyaliteit aan een vorst. Er zijn namelijk een heleboel voorbeelden gevonden van politieke verdragen uit die tijd in het Nabije Oosten. In die verdragen staat ook de oproep om je heerser lief te hebben, dat wil zeggen je aan de geboden van het verbond te houden en aan zijn zijde te vechten tegen de vijand, en trouw je hulde aan hem te brengen. Die oude verdragen zullen zeker invloed gehad hebben op de formulering van Deuteronomium.
Toch gaat God liefhebben verder dan een emotie of gevoel, het is handelen naar die liefde, trouw zijn aan het vervullen van de eisen van de wet. Dat klinkt als een huwelijks gelofte. De relatie tussen God en mens wordt in de bijbel vaak vergeleken met die van een bruidegom en zijn bruid. Dan is het misschien toch niet zo gek dat de woorden van Paulus, zo geliefd zijn bij bruidsparen.
God liefhebben betekent de geboden onderhouden. Niet alleen zoals een vazal zijn vorst gehoorzaamd, met meer inzet, hoofd, hart, ziel en al je kunnen in een. Ondanks je beste pogingen om God met je hele hart lief te hebben, kunnen dingen verschrikkelijk verkeerd gaan, voor jou persoonlijk of voor een hele land en volk. Deuteronomium gaat dan ook uit van een veel verdergaande liefde dan alleen gehoorzaamheid aan de wet. Een liefde tussen God en mensen die gedijt bij diversiteit, die ruimte schept, neemt alles in zich op, en doet leven. Deze liefde gaat elke eenzijdigheid te boven, is veelkleurig en veelomvattend. Deze liefde maakt leven mogelijk. Het vraagt tegelijkertijd ook om ernaar te gaan leven, om te laten zien hoe die liefde in je beweegt en houding bepaald naar andere mensen, de wereld om je heen, de zorg voor de aarde en alles wat erop leeft.
Als deze liefde al zo bekend is hoe kan het dan dat Johannes Jezus laat zeggen: ‘ik geef jullie een nieuw gebod: heb elkaar lief? Zoals ik jullie heb liefgehad, zo moeten jullie elkaar liefhebben. Aan jullie liefde voor elkaar zal iedereen zien dat jullie mijn leerlingen zijn’.
Dit nieuwe van deze liefde, is beter te begrijpen door twee eerdere uitspraken van Jezus tegen zijn discipelen. ‘Jullie noemen mij Leraar en Heer – en jullie hebben gelijk, want dat is wat ik ben. Dus zoals ik, jullie Heer en Meester, jullie voeten heb gewassen, moeten jullie ook elkaars voeten wassen’. ‘Dit is mijn gebod, dat u elkaar liefhebt zoals ik u heb liefgehad. Niemand heeft grotere liefde dan deze, om zijn leven te geven voor zijn vrienden. Jullie zijn mijn vrienden als je doet wat ik je gebied’.
Deze twee teksten helpen om de nieuwe betekenis van ‘elkaar liefhebben’ uit te werken. Aan de ene kant omvat het elkaar liefhebben, zoals Jezus hen heeft liefgehad, in het alledaagse leven door dienstbaar te zijn, zelfs in de meest ondergeschikte taken. Aan de andere kant omvat deze liefde heroïsche daden met grote risico’s, zelfs tot het moment dat je je leven voor een ander geeft.
Er wordt vaak opgemerkt dat het evangelie van Johannes zich richt op wederzijdse liefde binnen de gemeenschap van discipelen, dat hij niet spreekt over liefde voor degenen die buiten staan, of over liefde voor vijanden, zoals Mattheus en Lukas. Het is waar dat Jezus zijn discipelen gebiedt elkaar lief te hebben. In dit hoofdstuk beschrijft Johannes hoe Jezus zijn liefde toont voor dezelfde discipelen die hem jammerlijk in de steek zullen laten. Jezus wast de voeten van Judas die hem zal verraden en van Petrus die hem zal verloochenen, en al de anderen die hem niet zullen bijstaan in het uur van zijn grootste nood. De liefde die Jezus toont, is zeker niet gebaseerd op de verdienste van de ontvangers, en Jezus gebiedt zijn discipelen om anderen op dezelfde manier lief te hebben. Onderlinge liefde binnen een gemeenschap is geen alternatief voor liefde voor naasten daarbuiten, het is de basis voor medeleven en empathie. Volgens Johannes wordt het vernieuwde gebod om elkaar lief te hebben juist gegeven met het oog op de rest van de wereld: ‘Hieraan zal iedereen weten dat jullie mijn discipelen zijn’.
Nu kan je nogmaals de vraag stellen, werkt het? Wanneer we naar de christelijke kerken in onze tijd kijken, van uiterst vrijzinnig tot diep orthodox, dan is het met de liefde voor elkaar soms droevig gesteld. Conservatieve gelovigen beweren met droge ogen dat zij bijbels handelen door vreemdelingen uit te wijzen en iedereen die afwijkt van de man en vrouw norm te veroordelen. Terwijl de sommige Vrijzinnigen soms worstelen met hun geloof in God en richting humanistisch zin zoeken gaan.
Hoe dan ook we hebben nog steeds liefde nodig, liefde in de vorm van empathie, als de grondhouding die onze samenleving samenbindt, die ruimte schept voor mensen om zich gekend en gezien te weten. In bijbelse termen een onderlinge liefde, tussen leden en vrienden van onze geloofsgemeenschap, voor de mensen om ons heen, bekenden en onbekenden, voor de weduwe en de wees, voor de vreemdeling en zelfs voor wie je niet goed gezind zijn. Zo vormen wij een gemeenschap van mensen die op kan vallen te midden in een onwetende en onwillige wereld. Die liefde, of die empathie, kan zich soms tegen je keren en bijna onhoudbaar worden juist omdat zij open staat voor verschillen.
Dit is wel een heel ander geluid dan wat we tegenwoordig vaak horen. Mensen zeggen niet te geloven omdat geloof leidt tot oorlog en dat geloof juist de oorzaak is dat mensen elkaar afmaken. Is er dan iets helemaal verkeerd gegaan met het eerste en grootste gebod? Heb God lief en je naaste als jezelf. Dat is de paradox van de liefde. Dat is het dubbele van liefde, de tegenstrijdigheid. Je streeft naar liefde en tegelijkertijd kan je het alleen maar krijgen, niet afdwingen. Liefde vind je in het gewone. In elke liefdesrelatie, net als in je geloofsrelatie met God, zijn er niet alleen maar goede dagen er zijn ook kwade dagen. Het leven is niet volmaakt en vaak is het leven heel gewoon.
Zolang wij elkaar duidelijk kunnen maken dat succes hebben niet het bewijs is van ware liefde, kunnen wij verdragen dat het leven niet volmaakt is en vele rafelranden kent. Wanneer we beweren dat er geen gelukkige liefde bestaat of geen gelukkig geloof, verliezen we de medemenselijkheid uit het oog. Verliezen we de hoop en de kracht die ons moeilijke tijden doet doorstaan.
Misschien hebben we een wereldwijde aflevering nodig van All you need is love, waar we allemaal kandidaat kunnen zijn? Een wereldwijd Songfestival om te vertellen dat we zonder de liefde nergens zijn.
Amen.
