Skip to content
Een blik op Harari – deel 2
Deze week is de cursus over Harari begonnen die de Vrijzinnigen NPB Wassenaar organiseert samen met de Protestantse Gemeente Wassenaar.  Bert Steinmetz heeft de drie boeken van Yuval Noah Harari gelezen. Dit keer staat hij stil bij de kijk op religie van Harari. Bert Steinmetz richt zich tot de jongere generaties. “Na mijn verhaal over de vier grote revoluties, kan ik het niet nalaten jullie een tweede te sturen, ook weer één pagina, over het ontstaan van religies. Onlangs zei één van jullie jij gelooft toch, daarom dit verhaal.”

Meerdere goden

Toen de mensheid nog niet wist dat de aarde slechts een speldenknop in een oneindig heelal was, bliksemde het. Één van de eerste bewoners van de aarde noemde dat vol ontzag de god van de donder. Zo ontstonden er meer goden, zoals een God van een plaatselijke bron met drinkwater.  Overigens waren er meer bronnen. In de vroege tijden zonder schrift vertelden men zulke verhalen – mythen – en ze geloofden het ook. Denk maar aan de prachtige foto’s in het Volkenkundig Museum in Leiden van rituele bezweringsdansen in Afrika, of aan de duizenden dagelijkse (offertjes die jullie in het Boedhhistische Bali hebben gezien. Er ontstond een veelgodendom, naast of met de verering van voorouders, het zogenaamde animisme. Zo had ieder kleine gemeenschap zijn goden. Deze boden de mensen houvast in hun moeilijke dagelijkse bestaan. Ook verschijnen er mensen die aan deze mythen gezag ontlenen zoals heilige Brahmanen, die voorschrijven hoeveel kippen je bij de volgende feestdag moet offeren.

Verdraagzaamheid

Een belangrijke stap in dit geloofsproces zet de mensheid tijdens de agrarische revolutie. De mens gaat granen verbouwen en vee houden. Hij stelt zich daarmee boven de planten en dieren. Zulke samenlevingen zijn veel kwetsbaarder voor misoogsten en ziekten, dan die van jager en verzamelaars. Daardoor ontstaat de behoefte aan één of meer krachtige goden zoals één voor de vruchtbaarheid, de regen en bijvoorbeeld één voor de oorlog: het polytheïsme, veelgodendom. Daarin is nog wel plaats voor animistische goden, maar deze verliezen wel hun potentiële kracht als steun voor inwoners van de groeiende steden. Het mooie van het polytheïsme is dat daar ruimte is voor een scala van goden zoals bij de Grieken en Romeinen en ook die van overwonnen volken. Dat leidt tot een zekere verdraagzaamheid.

Bedenksel

De stap naar monotheïsme, één God, wordt gezet als het geloof een rol als bindend element gaat spelen en opperhoofden en keizers de macht daarvan onderkennen. In veel gevallen legt de machthebber het geloof op aan zijn volk en eist hij als plaatvervanger van god te worden aanbeden, of wordt de overheid de vervanger. Het christendom heeft daar een belangrijke rol in gespeeld, ook als voorbeeld voor de Islam. “Klein probleempje” werd de vraag of Allah en God dezelfde waren en waarom God goed en kwaad naast elkaar laat bestaan. Bestaat er wel een hel. Het is één van de vele menselijke uitvindingen, die gelukkig hun tijd gehad hebben. In de middeleeuwen kon je je tijd in de hel afkopen met aflaten, ook een aardig bedenksel om macht en geld mee te verkrijgen.

Wat gij niet wilt dat u geschiedt…

Beschermheiligen

Is het veelgodendom daarmee geruisloos verdwenen? Op ‘t oog ja, maar even geruisloos is het weer verschenen. Denk maar aan alle beschermheiligen, van St. Barbe voor werkers in de leigroeven in de Ardennen tot St. Patrick voor de Katholieke Ieren. Bij St. Barbe hebben jullie geen jeugd op hun knieën gezien, ook niet met hun iPhone om de heilige op te bellen. “Tja”, zullen jullie nu zeggen, “en wat nu?”  Hopelijk worden de meeste kinderen geboren door de kinderwens van hun ouders. Maar geeft dat zin aan jouw leven? Die zal je zelf aan je leven moeten geven. Als grote lijn kan je daarbij aanhaken bij de waardevolle opdracht van alle wereldreligies behandel je medemens zoals je wilt dat anderen jou behandelen. 

Nabrander over het einde der tijden

Een nieuw gouden kalf verschijnt trouwens in de vorm van dataïsme, het geloof dat de werkelijkheid volledig of bijna volledig is te vangen in data en cijfers. Al met al lijkt dat een lonkend perspectief: een volledig en vooral efficiënt te sturen en te controleren samenleving. De Tien Geboden van dit alomvattende nieuwe geloof, worden bepaald door Marc Zückerberg, de Heer van het dataïsme. Hij bepaalt welke data van de honderden miljoenen gelovigen relevant zijn. Het einde der tijden zal – denk ik –  aanbreken wanneer deze Heer uit zijn verzamelde aardse schatten iedere bewoner van Moeder Aarde een basisinkomen verstrekt met automatisch dagelijks een update van nieuwe games om de ledigheid van het bestaan te verhullen.
Back To Top
Zoeken