Is het einde ter tijden nakende? Komt er een nieuwe hemel en een nieuwe aarde? Komt, zoals Christenen het zien en formuleren, het koninkrijk Gods? In deze tijd van pandemie, klimaatkrisis en wereldwijd bestuurlijk geblunder stelt men deze vragen.
Het koninkrijk Gods volgens Gerard Reve
Graf te Blauwhuis
voor buurvrouw H. te G.
Hij rende weg, maar ontkwam niet,
en werd getroffen, en stierf, achttien jaar oud.
Een strijdbaar opschrift roept van alles,
maar uit een bruin geëmailleerd portret
kijkt een bedrukt en stil gezicht.
Een kind nog. Dag lieve jongen.Gij, die koning zijt, dit en dat, wat niet al,
ja ja, kom er eens om,Gij weet waarom het is, ik niet.
Dat Koninkrijk van U, weet U wel, wordt dat nog wat?Gerard Reve (1923-2006)
Uit: Nader tot u
Openbaring van Johannes
Enkele weken geleden hield ds. Tom Mikkers een preek over het bijbelboek Openbaring van Johannes. Hij verwees naar een preek van de predikant Paul Visser (Maranathakerk, Rotterdam) op Youtube , waarin deze het einde der tijden probeerde aannemelijk te maken. De predikant zag allerlei overeenkomsten tussen gebeurtenissen in de huidige tijd en de tekst van het Bijbelboek, en voelde zich gedwongen te zeggen (iedereen spot daarmee volgens de dominee), dat het einde der tijden naderde. Het was een volstrekt onverantwoorde, en, bovenal, logicaloze preek, waarmee hij met frasen als’ het zou kunnen zijn’ het kerkvolk angst aanjoeg. De preek van deze, helaas welbespraakte predikant werd duizenden malen bekeken.
Het verschijnsel
Ideeën over het einde der tijden komen in de geschiedenis regelmatig voor. Niet bij hen, die menen dat de wereld eeuwig bestond (bij voorbeeld Aristoteles); ook niet bij hen die menen dat het wereldproces zich in herhaalde cirkels voltrok (de Stoa), daarentegen wèl bij die menen dat het wereldproces zich in een rechte lijn voltrekt naar een eindpunt. In de Bijbel zijn verschillende passages waarin over de komst van het koninkrijk Gods gesproken wordt. 2 Petrus 3 is een mooie plaats, maar er zijn er meer. Deze teksten hebben overigens steeds een morele teneur, niet een feitelijke.
2 Petrus 3: (3) ‘Dit vooral moet gij weten, dat er in de laatste dagen spotters met spotternij zullen komen, die naar hun eigen begeerten wandelen, (4) en zeggen, waar blijft de belofte van zijn komst?’ (NBG 1951)
De structuur van de verwachting volgens Professor Fokke Sierksma
Er zijn verklaringen genoeg in de theologie over het koninkrijk Gods. Een uitleg die mij altijd heeft geïntrigeerd is die van Professor Fokke Sierksma (1917-1977), godsdienst historicus en godsdienst fenomenoloog te Leiden. * Hij zet de structuur van de messianistische verwachting uiteen. Hij geeft dus geen uitleg van de letter van de tekst zelf. Sierksma wees op de structuur van de verwachtingen over een nieuwe hemel en een nieuwe aarde, dus over het einde der tijden, en ook over het koninkrijk Gods. Deze verwachtingen, zei hij, komen over de hele wereld voor vooral bij primitieve volkeren, zeker als zij in een crisis verkeren. Dat staat er een revolutionaire redder op. De verwachting van Jezus ‘ het koninkrijk is nabij gekomen’ hoort daarbij.
Niet uniek
De verwachting van een koninkrijk Gods is dus niet iets unieks bij het Christendom. Sierksma werd geprezen, internationaal, maar ook hevig gekritiseerd. Orthodoxe christenen verwierpen zijn stelling dat de eindtijd verwachting van Christus slechts één van de vele was. Het christendom is immers uniek en onvergelijkbaar, meenden zij. Antropologen, zoals Prof. A.J.F. Köbben (1925-2019), kritiseerden Sierksma dat hij de snel structuren ontdekte waar de feiten onvoldoende bekend en geanalyseerd zijn.
Prof.dr. Bert Bos is emeritushoogleraar filosofie van de middeleeuwen in Leiden, hij doceerde over Augustinus en Eckhart. Vrijplaatsen zijn korte columns van Bert Bos die hij speciaal voor deze site schrijft. Over het boek van Sierksma zegt Bert Bos: “Sierksma’s boek is fascinerend. Het verscheen in 1961. Neemt u vooral de tweede druk met een voorwoord van G.W. Drost. Achterin de receptie van het boek.”
* Fokke Sierksma, Een nieuwe hemel en een nieuwe aarde Messianistische en eschatologische bewegingen en voorstellingen bij primitieve volkeren 1 1961 (Den Haag: Mouton), 2 1978 (Groningen Konstapel). Via de site Boekwinkeltjes is het boek gemakkelijk en voor een paar euro’s te bestellen.
