Unicuique suum: ‘aan ieder het zijne’ dit zei de kerk tegen de vele vijanden die haar rond 1850, toen de Osservatore Romano werd opgericht, bedreigden in Italë.
Non praevalebunt: zij <nl. de poorten van de hel> zullen niet de overhand krijgen.
Kortgeleden bracht ik een bezoek aan Freiburg im Breisgau, aan de rand van het Zwarte Woud in Zuid-Duitsland. Een indrukwekkend met hoge bomen in donkere bossen, en met inspirerende kerken en kloosters. In het voormalige Franciscanerklooster (Martinskirche) aan de Merianstrasse. Daar lag een exemplaar te koop van de Osservatore Romano. De Osservatore is de officiële krant van het Vaticaan en van de Rooms-katholieke kerk. In het Italiaans verschijnt hij dagelijks, in andere talen wekelijks.
Vele vrijzinnigen voelen waarschijnlijk weinig verwantschap met de Rooms-katholieke kerk. Men moet wel bedenken dat deze kerk de moederkerk is waarvan de protestantse kerken in hun vele variaties zich hebben afgescheiden, en dus ook de Vrijzinnigen. De Rooms-katholieke kerk is wereldwijd nog steeds een zeer grote kerk: telde in 2020 1.2 miljard leden, de grootste kerk ter wereld; in Nederland is nog steeds 20 % van de bevolking Rooms-katholiek, naast 14 % protestanten en andere geloven.
Op velen maakt de Roomse kerk een gesloten en ondoordringbare indruk: hiërarchisch, traditioneel, buiten de werkelijkheid van de moderne autonome mens. Op die voorstelling valt veel toe te lichten en te nuanceren, maar dat zal ik hier niet doen. Het is lijkt mij interessant te kijken wat het officiële dagblad van het Vaticaan brengt.
De Osservatore is opgericht in 1861. Aanvankelijk was het blad bedoeld om duidelijk te maken dat het Vaticaan geen deel uitmaakte van het toenmalige Italiaanse koninkrijk. Formeel valt de Osservatore onder de kerkelijke hiërarchie (het secretariaat van de communicatie), maar het heeft zich altijd een beetje onafhankelijk kunnen opstellen.
Hoe kijkt de Osservatore naar de wereld, hoe observeert hij deze wereld en wat daarin gebeurt? In beginsel heeft hij de blik van het Vaticaan. De waarneming van het Vaticaan wordt nog steeds geleid door de leer van de 13e-eeuwse theoloog en filosoof Thomas van Aquino. Dat is inderdaad een leer van vele eeuwen terug, maar de theologie van Thomas is nog steeds herkenbaar in documenten van het Vaticaan, zij het in verwaterde vorm. (Op de site van het Vaticaan vindt men vele voorbeelden). Deze theologie is hiërarchisch (het denken wordt vanuit God geleid; de theologie is naturalistisch: christelijke waarden en normen zijn uiteindelijk gegrondvest in de werkelijkheid).
Wat staat er in de Osservatore? Het blad is goed gedrukt en heeft een fraaie lay out; op de achterzijde mooie kleurenfoto’s. Er staan geen advertenties in, maar wel de belangrijkste agendapunten van de paus, een overzicht van recente benoemingen, en preken of gedeeltes van preken, met een oecumenische strekking. Daarnaast ook een artikel over kunstuitleen aan Israël, over de oorlog in Oekraïne, over transgenders – deze laatste worden zeer in bescherming genomen, en veroordelingen van Koran-verbrandingen.
Mary MacKillop.
Ik neem er één artikel uit ter analyse: een bijdrage over een heilige, namelijk Mary MacKillop (1842-1909; in 1995 is zij zalig verklaard, 2010 heilig). Zij werkte in Australië, en de krant besteedt er aandacht aan omdat de paus binnenkort een reis naar Polynesië en Zuid-Australië maakt. De Osservatore wijst er op dat Mary heilig was als spiritueel voorbeeld: zij was op God, op het hogere gericht. Zij heeft twee wonderen verricht (zonder dat word je niet heilig, met één wonder kun je wel zalig worden), maar bovendien was haar leven gericht op de armen, met name de arme kinderen. Men moet zich om bedelaars bekommeren, zegt de paus. en tevens zijn bedelaars tekens van de armoede in de wereld: ze zijn signalen. Ze kunnen mensen helpen het heilige te ervaren. Zij was een deugdzame vrouw, volhardend (een zeer belangrijk kenmerk van goed gedrag). Mary richtte tal van scholen op. Onderwijs was haar hoofd-interesse. Bildung, onderricht, is volgens Mary en volgens de Osservatore, pas echt Bildung als hij een maatschappelijk ethisch gevolg heeft. Anders is vorming zinloos. Een middeleeuwse, en nog steeds belangrijke gedachte.
De Osservatore wijst ook op een probleem in Mary’s leven: zij is ooit ge-excommuniceerd geweest door een bisschop. Deze excommunicatie is teruggedraaid, De reden was dat Mary kindermisbruik door een priester aankaartte en dat viel, en valt niet goed in de kerkelijke organisatie. Zij heeft de excommunicatie glansrijk overleefd.
De Leraar der kerk, Thomas van Aquino, is in 1322 heilig verklaard. Zijn leer leidt de kerk. Maar ook van Thomas zijn leerstellingen officieel veroordeeld door de bisschop van Parijs, en ook Thomas is in ere hersteld. Er gebeurt veel in de Rooms-katholieke kerk, en er kan veel verkeren.
De officiële site van het Vaticaan: https://www.vatican.va/content/vatican/en.html
Vrijplaatsen zijn columns van Bert Bos die hij speciaal voor deze site schrijft. Prof.dr. Bert Bos is emeritus-hoogleraar filosofie van de middeleeuwen in Leiden, hij doceerde over Augustinus en Eckhart.
Literatuur
Ch. Grawe, ‘Mensch. Einleitung’, in Historisches Wörterbuch der Philosophie , deel 5. hrsg,. von J. Ritter und K. Gründer. Darmstadt (Wissenschaftliche Buchgesellschaft) 1980, col. 1059-1060.
Jos de Mul, Kunstmatig van nature. Onderweg naar Homo sapiens 3.0. Rotterdam (Lemniscaat), 2014.
The Gnostic Scriptures. Ancient wisdom for the new age. A new translation with annotations and introductions, by Bentley Layton, Doubleday (New York) 1987 (zeer nuttige verzameling teksten).
