Het eerste exemplaar van de Nieuwe Bijbelvertaling wordt vandaag aangeboden aan Koning Willem Alexander in de Grote Kerk in Den Haag. Meestal gaat het gesprek bij een nieuwe Bijbelvertaling over zaken die vooral heel veel over ons zeggen. Schrijven we God en alle verwijzingen naar God met een ‘eerbiedskapitaal’.  Is het taalgebruik wel inclusief genoeg? Wordt het ‘kribbe’ of ‘voederbak’?

Verdampen

Eigenlijk verdampen dit soort eigentijdse trivialiteiten bij de gedachte dat we met de Bijbel een boek in handen hebben dat eigenlijk geen boek is, maar een bibliotheek met verhalen en geschriften die een ontstaansgeschiedenis hebben waarin je steeds weer nieuwe dingen kunt ontdekken. Onze eisen aan een goede vertaling zijn eigenlijk bijzaak als je de omvang van de geschiedenis achter het ontstaan van de Bijbel echt tot je laat doordringen.

Kijken naar heelal

Het is zoiets als kijken naar het heelal als je bedenkt welke weg Bijbelverhalen hebben afgelegd voordat ze in gebonden versie in eigentijds Nederlands bij ons zijn uitgekomen. Steeds valt je weer iets nieuws op. Tegelijkertijd is niet alles van deze ontstaansgeschiedenis te doorgronden omdat het begin van de Bijbelse verhalen en gebeurtenissen te ver van ons verwijderd is, lichtjaren van ons vandaan. We weten inmiddels dat veel Bijbelverhalen teruggaan op een orale traditie van verhalen vertellen. We zijn ons er ook van bewust dat het opstellen van teksten bedoeld was als geheugensteuntje voor de verhalenvertellers. Zoals musici het notenschrift gebruiken als kunstgeheugen om muziek te maken. De eerste Bijbelteksten waren helemaal niet bedoeld als leesboek dat je ergens stil in hoekje leest. Toen Willibrord veel later Nederland kerstende, deelde hij geen Bijbels uit.

Boekdrukkunst

Het zelf lezen van Bijbelverhalen is een ontwikkeling van veel later datum en hangt samen met de uitvinding van de boekdrukkunst. In de middeleeuwen was een boek vooral heilig omdat maar alleen de religieuze elite de echte betekenis ervan kon begrijpen. Het zelf lezen van de Bijbel was tijdens de Reformatie een populistische brutaliteit. Laat staan dat je deze heilige tekst ook nog eens ging lezen in de taal van het volk. Het was een ontheiliging en een gotspe. Aan het Spaanse hof ging in die tijd overigens het verhaal rond dat de boekdrukkunst een uitvinding van de duivel was.

Overbruggen

Het kan verkeren. Vijf eeuwen later ontvangt de koning de nieuwe vertaling van de Bijbel waarvan de vertalers hopen dat ze de grote afstand in tijd, cultuur en taal tussen het originele verhaal en de vertaalde versie in eigentijds Nederlands hebben kunnen overbruggen. Eigenlijk roept het woordje overbruggen niet het juiste beeld op om recht te doen aan dit vertaalwerk. Een brug is in de regel veel te robuust.

Balanceren op een koord

Wat vertalers doen is balanceren op een koord dat is gespannen tussen onze wereld die we goed kennen en een Bijbelse wereld van tweeduizend jaar en langer geleden, die we nooit meer helemaal kunnen doorgronden. Vertalen is eerder het vinden van de juiste balans. Bijbelvertalers zijn evenwichtskunstenaars.

Tom Mikkers