Louis Couperus (10 juni 1863-16 juli 1923) is Nederlands grootste schrijver. Hij was Europees schrijver, zelfs wereldauteur. Immers hij schreef verhalen die speelden in Den Haag, Europa, en Indonesië en Japan. Hij was woordkunstenaar of priester van de schoonheid, zoals hij zelf zei.

Christelijke omgeving

Wat vond Couperus over het christendom? In eerste instantie is het antwoord dat hij daar geen belangstelling voor had. Maar de vraag komt op omdat het christendom tijdens zijn leven in Nederland nog volop aanwezig was, en hij ook boeken schreef waarin christenen een rol spelen. Hij werd in een christelijke omgeving opgevoed, en kende elementair de christelijke leer. De protestantse en de katholieke wereld waren tijdens Couperus’ leven in beweging. In de eerste groep ontstond onder meer de vrijzinnige NPB, in de laatste onttrok de Oud-katholieke kerk zich aan het gezag van een Vaticaans concilie over de onfeilbaarheid in ethische geloofszaken van de paus.

Wereldbeschouwing

Om de vraag te beantwoorden moeten we eerst aangeven wat de wereldbeschouwing van Couperus was. De vraag is makkelijker te stellen dan te beantwoorden. In zijn vele werken kunnen we uit soms korte opmerkingen zijn opvatting opmaken, maar Couperus was geen systematisch denker.

Ons dwaze bestaan

Men zou kunnen zeggen dat volgens hem de mens een gebrekkig wezen was, bij wie veel mislukte. Hij spreekt van ‘ons dwaze bestaan’. De mens was onderworpen aan het noodlot, waaraan niets te veranderen viel. Deze wereld kon niet door één volmaakte God geschapen zijn. Volgens het traditionele christendom, leidt God de wereld ten goede, en is de wereld niet onderworpen aan noodlot.

Veelgodendom

Couperus heeft sympathie voor veelgodendom, zoals in de Griekse en Romeinse oudheid; deze goden waren niet volmaakt, alleen al omdat het er meerdere waren. Couperus aanvaardde dus geen monotheïstische religie zoals het christendom en de islam (zijn romanfiguren spelen in deze religieuze omgevingen). Polytheïsme brengt volgens Couperus tolerantie met zich mee wat volgens hem bij monotheïsme niet het geval is.

Meerwaarde

Ondanks dat’ dwaze bestaan’ was er een meerwaarde in de wereld, en dus ook voor de mens. Hij kon tot extase komen, ervaring van schoonheid hebben. Deze extase bracht vreugde en blijdschap met zich mee. Het Christendom legt veeleer het accent op de zondigheid van de mens, zeker het protestantisme. Het is, zeker in het westen, sterk rationalistisch. Couperus moest niets hebben van rationalisatie van een religie, zoals die met name in dogmatiek naar voren komt.

Mystiek

Couperus had zich mogelijk het best thuis gevoeld bij een mystieke vorm van Christendom zoals in de late Middeleeuwen bestond, zij het zonder het monotheïsme. De relatie tussen Couperus en de middeleeuwen moet nog nader onderzocht worden, zoals dat bij voorbeeld in een Leidse universitaire werkgroep is gebeurd.

Meer lezen?

Uiteraard is studie van Couperus niet mogelijk zonder de magistrale biografie uit 1987 van Fréderic Bastet, Louis Couperus, een biografie. Amsterdam. In 2016 verscheen een nieuwe biografie: Remon van Genderen, Louis Couperus, een leven. Zeer interessant is deze site.

Herdenking in 2023

In 2023 is het honderd jaar geleden dat Couperus stierf. U hebt nog meer dan een jaar de tijd om u voor te bereiden op de herdenking.

Bert Bos

Prof.dr. Bert Bos is emeritushoogleraar filosofie van de middeleeuwen in Leiden, hij doceerde over Augustinus en Eckhart. Vrijplaatsen zijn korte columns van Bert Bos die hij speciaal voor deze site schrijft.

*op foto de gevel van het geboortehuis van Louis Couperus aan de Mauritskade in Den Haag.