Als kerst over vrede op aarde gaat, hoe sluit je vrede en verzoen je jezelf met een ander? Op deze Tweede Kerstdag delen we een speciale vrijplaats die gaat over een belangrijk aspect van vrede: vergeving. Vrijplaatsen zijn korte columns van Bert Bos die hij speciaal voor deze site schrijft.  Prof.dr. Bert Bos is emeritus-hoogleraar filosofie van de middeleeuwen in Leiden, hij doceerde over Augustinus en Eckhart.

Vergeving is een extra

Wanneer iemand ‘sorry’ zegt, of zich excuseert, als hij een ander iets heeft aangedaan (groot dan wel klein), dan behoort dat tot de goede gewoontes. Hij vraagt dan vergeving, of vergiffenis. De ander geeft hem kwijtschelding, of niet. De benadeelde hoeft dit niet te doen. Vergeving is uiteindelijk iets vrijwilligs, een extra. Wat betekent ‘vergeving’ of ‘vergiffenis’ eigenlijk? Hoe zit dat begrip in elkaar? Waar moet je op letten als je iemand vergiffenis schenkt?

Vergeving: een deugd?

Het begrip vergeving behoort niet tot de traditionele deugden, noch tot de vier cardinale deugden (bezonnenheid, rechtvaardigheid, sterkte en gematigdheid), noch tot de drie theologische deugden (geloof, hoop en liefde). Vergeving is een ‘extra’- deugd, dat wil zeggen, die boven een verplichting staat zegt filosoof des vaderlands Paul van Tongeren.

Vader vergeef het hun want zij weten niet wat zij doen. Lucas 23:34

Het begrip vergeving is ontwikkeld in het Middeleeuwse Christendom. Vergeving kan worden gegeven door God en door mensen. Hoe God vergeeft is het model van mensen Traditioneel leert de kerk (bijvoorbeeld Augustinus) dat God alle misdrijven vergeeft. Elke handeling tegen Gods geboden in, niet alleen diefstal maar ook moord kan op vergiffenis rekenen. God kent de zwakte van de mens.

Berouw

De voorwaarde is wel dat de dader berouw toont, en de benadeelde zo veel mogelijk compenseert. De misdadiger moet ook boete doen, bij voorbeeld een boetetocht maken. In de biecht kan een priester deze boete opleggen). Compensatie is in het geval van een fysieke schade soms makkelijk te realiseren. Maar als iemand psychische schade heeft opgelopen (bij voorbeeld bij kindermisbruik) is dat niet zo eenvoudig, soms zelfs onmogelijk.

God vergeeft alles

God is nooit verplicht te vergeven, maar hij kan kennelijk begrip opbrengen voor de mens, die nu eenmaal in de erfzonde staat. God vergeeft dus alles, tenzij iemand hardnekkig blijft ingaan tegen  Gods geboden en daarbij te kennen  geeft dat hij Gods leiding ontkent. Dit is de ‘zonde tegen de Heilige Geest’ (Mattheüs 12: 31-32)

Ik vergeef je

Kijken wij nu naar de mens. De mens kan ook vergeving schenken. Ook hier geldt dat de ander echt berouw moet tonen, en moet compenseren. De mens die iets is aangedaan, hoeft geen vergeving te schenken, maar hij kan zich inleven in het gedrag van de ander. Wanneer iemand vergeving heeft geschonken is een zaak afgesloten, en kunnen partijen een nieuwe start maken. De wraak is in toom gehouden. Uiteraard mag iemand niet hardnekkig in herhaling vallen, net zoals tegenover God. Dan wordt vergeving onmogelijk.

Daarop kwam Petrus bij hem staan en vroeg: ‘Heer, als mijn broeder of zuster tegen mij zondigt, hoe vaak moet ik dan vergeving schenken? Tot zevenmaal toe?’ Jezus antwoordde: ‘Niet tot zevenmaal toe, zeg ik je, maar tot zeventig maal zeven. Mattheüs 18:21-22