Wat betekent vrijzinnig geloof voor een gelovige, voor de wereld waarin hij staat en de cultuur in het algemeen? Geloof en cultuur hebben sinds het ontstaan van het christendom een spannende verhouding. Tot en met de middeleeuwen, zeg: tot 1500, was het christendom in Europa een groot succes. De reden was dat  er een structurele verbinding was tussen geloof en weten. De geloofsleer was principieel inzichtelijk, voor de mens in dit leven misschien niet volledig. De leer sloot aan bij filosofie en dus bij wetenschap en corrigeerde deze. De geloofsleer was dus objectief.

Geloof en rede gaan uiteen

Bij Luther (1486-1548) gaan de wegen van geloof en rede uit elkaar: het zijn twee rijken. Het natuurlijk verstand draagt niets bij tot het heil dat een genadegave van God was. Alleen het geloof, alleen de schrift, alleen de genade doen dat, aldus Luther. In de tegenstelling geloof en cultuur staan traditionele orthodoxe christenen aan de kant van geloof: zij houden filosofie en wetenschap verre van bijbeluitleg en geloofservaring.

Het middeleeuwse model is er nog steeds

In 2021 volgt de Rooms-Katholieke Kerk eigenlijk nog steeds het middeleeuws model, en koppelt geloof aan cultuur. De kerken van de Protestantse Kerk in Nederland nemen een middenpositie in: Zij gaan ervan uit dat er een min of meer vaste christelijke leer is. Maar ook benadrukken zij de individuele relatie van de gelovige met de schrift.

Hoe zit het bij vrijzinnig geloof?

Hoe staat nu vrijzinnig geloof tegenover de cultuur? Ik raadpleeg hier de leerzame bundel Een beetje geloven. Actualiteit en achtergronden van het vrijzinnig christendom. Vrijzinnigen hebben moeite om geloof te onderscheiden van culturele uitingen. Is geloof iets meer dan een psychische houding? Heeft het geloof meerwaarde, bij voorbeeld ontvankelijkheid voor het onverwachte? Voor vrijzinnigen staat de subjectieve geloofsbeleving centraal, en niet leerstellingen. Men relativeert de uitleg. Deze houding kan de basis zijn voor originele en frisse uitleg

Bert Bos

Prof.dr. Bert Bos is emeritushoogleraar filosofie van de middeleeuwen in Leiden, hij doceerde over Augustinus en Eckhart. Vrijplaatsen zijn korte columns van Bert Bos die hij speciaal voor deze site schrijft.