Het songfestival ging dit jaar niet door. Tom Mikkers preekte op zondag na ‘Europe Shine a Light’ over ‘De Troubadour’ in ‘Liefs uit Wassenaar’. Dienst terugluisteren? Neem contact op met de secretaris. Hieronder staat de tekst van de preek. De Bijbeltekst die centraal stond was Genesis 4:17-22. 

De eerste troubadour

Het is geen geheim dat ik een liefhebber ben van het songfestival. Het had een jubeljaar moeten worden maar het liep anders. Muziek zit in tijden van Corona in de gevarenzone. Theaters en concertzalen zijn gesloten en de voorzichtige openstelling van kerken hier en daar gaat gepaard met de waarschuwing dat samenzang gevaarlijk is en verspreiding van het virus vergemakkelijkt. En in deze nieuwe werkelijkheid – waarin ik tobte over de muziek die in quarantaine moet zien te overleven – ontdekte ik dat lied over de laatste troubadour.  Jan Beuving bezingt de laatste mens: een vrouw die aan het eind van de grote vloed, pandemie en conflicten een gitaar voorbij ziet drijven, nog één keer naar adem snakt en zingt. Als ze zingt vergeet ze dat ze zinkt. Lailalalala…

 

Het begin van de muziek in de Bijbel

Als dit het vergezicht is over de laatste troubadour, waar is muziek dan ooit begonnen, vroeg ik me af? Wie was de eerste troubadour?  Ik plaatste op de sociale media een oproep: “Ik ga preken over ‘De Troubadour’. Welke Bijbeltekst past daarbij?”  Ik ontving suggesties. David werd natuurlijk genoemd, de Psalmen, maar ook verwijzingen naar liedteksten op andere plaatsen in de Bijbel. In ieder geval ging ik in de dagen erna anders naar Bijbelteksten kijken. Wij zien Bijbelteksten in de eerste plaats als verhalen, regels, aansporingen. Alleen veel Bijbelteksten klonken voor het eerst niet als gesproken woord, maar als gezongen tekst. Het is even omdenken, maar een groot deel van de Bijbel is eigenlijk geen woord dat vlees is geworden – om nog maar eens een tekst te citeren waar oorspronkelijk muziek bij klonk.  Nee, veel bijbelteksten zijn eigenlijk liedteksten waarvan we de melodie zijn vergeten; zonder muziek tussen de regels door terecht gekomen in het Nieuwe Testament. Daar is het begin van het Johannes Evangelie een voorbeeld van.  Ook het Oude Testament was zonder muziek niet geworden wat het nu is. We hebben een heel liedboek in het Oude Testament namelijk de Psalmen, of het lied van Mozes als het volk Israël veilig door de Schelfzee is gekomen en hun belager-  de Egyptenaren – achter zich hebben gelaten.

Het laatste lied

Wie het laatste lied krijgt? Het Bijbelboek Openbaringen schetst in het vijftiende hoofdstuk van dit boek de volgende situatie. Een zee van glas vermengd met vuur rukt op. De mensheid staat nog zeven plagen te wachten maar een koor dat het zogenaamde “beest” al heeft verslagen zingt al over de overwinning. Geen “lalala” dat wegsterft, maar een loflied voor de Heer zingen deze laatste troubadours, want Jezus komt bijna weer terug.

Een bijzonder sieraad

Ik keer even terug naar dat lied ‘De Troubadour’.  Dat lied van Lenny Kuhr is even oud als ik ben. Het won in 1969 het Songfestival dat werd gehouden in Madrid. Spanje had een jaar daarvoor gewonnen namelijk. Het werd een controversieel songfestival. Allereerst omdat Spanje in die tijd een dictatuur was. Daar was kritiek op. Oostenrijk bleef zelfs weg vanwege Franco. Maar het festival ging wel door. In die tijd werden dictaturen in Zuid-Europa gedoogd omdat – zo vond men – het echte kwaad zich achter het IJzeren Gordijn bevond. Vier landen wonnen er dat jaar. Voor sommige landen was deze einduitslag reden om het jaar daarna niet mee te doen. Met name de Noord-Europese landen zagen er geen heil meer in. Wat betreft Zweden, Noorwegen of Finland hadden hun troubadours voor het laatst gezongen. Maar voor het lied ‘De Troubadour’ was de laatste keer nog lang niet aan orde. Dat lied van Lenny Kuhr was geboren. De tekst van dat lied gaat over een melodie die nooit verloren gaat, ook al sterft de troubadour.

Toen werd het stil, het lied was uit,
enkel wat modder tot besluit,
maar wie getroost werd door zijn lied, vergeet hem niet…

Het lied van Jan Beuving werd voorafgegaan door een optreden van Lenny Kuhr die eerst haar lied zong. Het bijzondere vond ik dat Lenny Kuhr dat lied – dat ze vast al duizenden keren heeft gezongen –  bracht alsof het nieuw was. De energie, de liefde, de pret…ik probeerde me dat voor te stellen. Dat een lied je een heel leven lang  begeleidt, en dat je dat blijft zingen met dezelfde energie en toewijding waarmee je ooit Europa betoverde. Eigenlijk is dat al een levensles op zich: dat je zo goed zorgt voor een sieraad dat jou is toevertrouwd. Jan Beuving moet dat gezien hebben bij Lenny Kuhr, toen hij zijn tekst dichtte over de laatste troubadour. De laatste zin van de mensheid is in zijn lied niet een sentimenteel “ik hou van jullie” of “blijf gezond” maar het “lailalalala” van de troubadour.

Jubal

Ik keer terug naar mijn beginvraag. Als dat de laatste troubadour was, wie was dan de eerste troubadour? Ik werd enthousiast toen ik het begin van de muziek aantrof in de Bijbel inclusief troubadour. In het Bijbelboek Genesis wordt hij genoemd. Zijn naam is Jubal. Hij is een nazaat van Kain. Hij wordt genoemd in een rijtje namen waarin stamvaders genoemd worden. Zijn broer Jabal is stamvader van degenen die in tenten leven en vee houden. Zijn halfbroer Tubal Kain is stamvader van degenen die ijzer bewerken en Jubal is de stamvader van al degenen die op lier en fluit spelen. Hier begint het dacht ik. Dit is de eerste troubadour. Hij heet Jubal en in het Hebreeuws betekent dat stroom. Mijn nieuwsgierigheid was gewekt. Ik moest meer weten over Jubal. Wie was hij? Waarom wordt hij hier vermeld? Waarom die driedeling tussen de muzikant, de smid en de veehouder? Ik bekeek de verhalen rond deze regel.

Interbellum

We zitten in dit deel van Genesis eigenlijk in een soort interbellum. Het conflict tussen God en mens in het paradijs ligt nog maar net achter ons. Adam en Eva zijn verbannen. Hierop volgt de broedermoord van Abel door Kaïn. Kaïn is dan overgebleven en God veroordeelt Kaïn om dolend en dwalend over de aarde te gaan. Genesis vervolgt hierop het verhaal met een geslachtsregister. Dat is een soort stamboom. We zitten dus in de tijd na de zondeval en voor de zondvloed. De mens was er weer bovenop aan het komen. Het Paradijs was wel verloren, maar de mens bouwde aan een nieuwe wereld. Nu schetst Genesis 4 twee geslachtslijnen. De eerste is die van Kaïn en zijn nazaten, de tweede lijn is via Adam, hij wordt namelijk weer vader en dit keer van Seth. En Noach stamt af van Seth, niet van Kaïn.  Dat is niet zonder betekenis. Team Kaïn en team Seth worden niet gelijk gewaardeerd. Want Kaïn is van God los, terwijl bij Seth staat dat “zijn nageslacht de naam van de Heer weer aanroept”. Uitgerekend  bij team “van God los” komt de muziek, de metaalbewerking en de landbouw tot bloei.  Muziek is dus in het spoor van Kaïn ontstaan. Alleen wie Kaïn zegt, zegt ‘weg van God’, zegt ‘moord en doodslag’ en ‘hard werken’.

Muziek is mensenwerk

Mijn zoektocht naar de diepere betekenis van Jubal stelde teleur. Behalve die ene zin in de Bijbel vond ik nauwelijk sporen van hem. Maar erger was dat wat ik wel vond niet aansloot bij mijn verwachting dat muziek teruggrijpt op wat goed en mooi is. Als een nazaat van Kaïn de muziek bedenkt, dan is dat in de context van de Bijbel niet eenduidig positief. Ik las preken van reformatorische dominees die de nazaten van Kaïn en hun inspanningen – en dus ook mijn eerste troubadour-  afdeden als werelds.  Muziek is mensenwerk en niet van God gegeven, daar komt de redding niet van vandaan. Want Noach die straks als de wereld overstroomt de wereld redt, stamt af van Seth, het nakomertje van Adam en Eva.  En dan betekent de naam Jubal ook nog stroom. Alsof de schrijver van het boek Genesis het lied van Jan Beuving al kende. Als we zinken zingen we, meegenomen door de stroom. De Bijbel geeft niet zingen maar bidden de voorkeur. Niet ‘wie zingt’ maar ‘wie bidt’ blijft drijven…in quarantaine, dat wel…in een ark.  Ook Jezus hielp me niet verder. Jezus heeft weinig met muziek. Hij zegt er niets over. Hij verwijst naar muziek in het verhaal van de verloren zoon, en hij hoort een keer muziek op de achtergrond in het Mattheus Evangelie. Helemaal verdrietig werd ik van de gedachte dat de laatste Bijbelse troubadours in het Bijbelboek Openbaringen wraakzuchtige engelen toezingen om dood en verderf te zaaien. Ik klapte de Bijbel dicht. Arme Jubal, ik wilde je eren vandaag. Ik wilde je net zo’n mooi eerbetoon brengen als Jan Beuving deed aan die laatste troubadour. Ik wilde je laten weten dat jouw muziek, je flieregefluit op de luit en je getokkel op je lier juist dé aanzet waren voor een stroom aan beelden, gevoelens en gedachten die zoveel mensen juist op de been houden, waar we woorden bij zochten, waar we bij zijn gaan zingen.  Maar als ik de Bijbel goed begrijp is muziek een menselijke inspanning ontstaan uit onze overlevingsdrang. Een lied is slechts een wanhoopspoging om het leven vol te kunnen houden.  Uiteindelijk zal de muziek ons ook niet redden. Of zag ik het fout? Als de laatste troubadour in grote wanhoop lailalalaiend ten onder gaat, moet de eerste troubadour niet meer zijn dan een wanhoopspoging om wat van het leven te maken?  Ook al is al onze muziek slechts een tijdelijke probeersel om het leven te overstijgen, is de schoonheid ervan niet juist dan van waarde? Ook al laten we slechts de lucht trillen door muziek?

Jij bent de eerste troubadour

Dag Jubal van ver, ver voor mijn tijd. Ik denk dat iedereen wel liedjes kan noemen die je een leven lang begeleiden; liedjes waar we mee leven in goede en in minder goede tijden. Dat begon dus bij jou. Aan jou dank ik het songfestival; aan jou dankt Karin haar liefde voor het lied; dankzij jou speelt Hero vandaag hier orgel; aan jou danken we al die andere liedjes die mensen hoop geven, zorgen verlichten. Het is mensenwerk: zuiver, vals, hard of zacht, uit het hart, of gespeeld. Muziek werd gezongen aan het begin van een oorlog maar ook aan het begin van de vrede. Ook dat maakt het mensenwerk. Muziek schoot soms ook tekort. En toch denk ik Jubal, dat God dat later de kracht van muziek heeft ingezien, want anders had hij David niet zijn psalmen ingefluisterd.  Misschien is God wel blijven zingen en heeft de hemel er plezier in gekregen; zongen er daarom engelen toen Jezus werd geboren in Bethlehem.  Engelengezang is dus van origine mensenwerk, dankzij jou Jubal.  Dat eigenaardige menselijke trekje om muziek te maken begon bij jou. Jij bent de eerste troubadour. Ik stel me dat zo voor…hoe je die eerste instrumenten ontdekte, het hout dat je bewerkte, de eerste snaar. Er kwam een lier voorbij, de allereerste gitaar. Je nam die ter hand en toen zocht jouw stem naar klanken, de ontdekking van onze stem, de stroom kwam op gang…..lalalala..…je hoeft niet te zinken, zing, zing maar…lailalalalailalalailalala!