In de kerkdienst van 22 november herdachten wij de overleden uit onze geloofsgemeenschap die het afgelopen jaar zijn gestorven.

Tom Mikkers preekte over ‘heilige grond’ naar aanleiding van het verhaal over Mozes en de brandende braamstruik uit het Bijbelboek Exodus. Je kunt hieronder de dienst terugluisteren en een gedeelte van de overdenking teruglezen. De dienst start op 8 minuten en 55 seconden.

 

Heilige grond

Vandaag – nu we onze overledenen herdenken – betreden we in zekere zin heilige grond. Het is de heilige grond waar we afscheid namen van onze geliefden. Dat moment, dat afscheid, die plek waar de dood onze geliefde bij zich riep en dat we vandaag met elkaar delen. Ook al denken we wellicht dan allemaal aan een ander moment in de tijd, een andere dierbare en een ander sterven. Voor de één die we vandaag hier gedenken tikte de tijd zachtjes weg na een lang leven. Voor de ander was er minder tijd, het afscheid abrupter, de rouw rauwer. Sommigen van u denken vandaag wellicht ook aan iemand van wie ze langer geleden afscheid hebben genomen en is het moment weggegleden in de tijd. Voor anderen is het afscheid nog als de dag van gisteren aanwezig.

Hoezo?

“Hoezo heilige grond”, zult u nu misschien denken? Wat is er heilig aan de dood? De godsdienstwetenschapper Rudolph Otto legde het ruim honderd jaar geleden als volgt uit. Het heilige is de kern van religie. Het gaat dan om de ervaring van ‘das ganz Andere’, het totaal andere in de zin van vreemd en ongelijksoortig.  Dit ’totaal andere ‘roept zowel vrees op als fascinatie. Vrees omdat het zo overweldigend is is. Fascinatie omdat die ervaring beklijft. Je kunt je er niet aan onttrekken. Je kunt de herinnering eraan niet uitwissen.

De eeuwigheid

Heilige grond is dus de letterlijk de plaats of in overdrachtelijke zin het moment waar deze ervaring van het ‘gans andere’ zich aandient. Nu zijn veel religieuze ervaringen in onze tijd afgeschreven en bij het oud vuil gezet. Irrationeel, het kan niet, onzin. Misschien zijn geboorte en dood in onze cultuur nog de enige twee gebeurtenissen waarvan we de heiligheid nog onderstrepen, die ons laten nadenken over de eeuwigheid. Om bij de dood te blijven. De dood confronteert ons enerzijds met het tijdelijke van onze levens, de vergankelijkheid, anderzijds licht het de sluier van het tijdelijke heel even op en laat het ons nadenken over wat eeuwig van waarde is.

Persoonlijk en universeel

Dat maakt het omgaan met de dood van een dierbare ook zo ingewikkeld. Rouw is het allerpersoonlijkste verdriet dat je bij je draagt. Je kunt het aan iedereen laten zien maar het is je eigen weg die alleen jij gaat. Tegelijkertijd is de dood van een dierbare ook iets universeels, en raakt het aan een kant van het leven waar we vroeg of laat, al is elk verhaal anders, allemaal mee te maken krijgen. Op heilige grond gebeurt er iets met onze ziel en met wie we zijn. Wat dat iets is, is niet eenduidig in woorden te vangen. De één zal die ervaring inkleuren met religieuze woorden en vangen in kleurrijke beelden en voorstellingen. Een ander zal er misschien meer ontkennend over spreken met woorden als onbeschrijflijk, of onbegrijpelijk.

Wrijving

In het Boeddhisme – vertelde mij ooit iemand – kent men een heel fraai beeld van onze ziel die onder normale omstandigheden als een soort bal rustig in een kom ligt. Maar bij grote levensgebeurtenissen begint de bal te bewegen, raakt het de kom aan en ontstaat er wrijving. Ik denk dat het betreden van heilige grond zoiets bewerkstelligt:  dat wat vanzelfsprekend is, wat je gewoon vond, waar je niet over nadacht – namelijk ons alledaagse leven –  zich ineens weer als een vraag aandient. Wat is het leven eigenlijk? Wat is liefde? Waartoe zijn we hier? Hallo…is daar iemand?

Waartoe zijn we hier?

Het verhaal van Mozes bij het brandende braambos, helpt mij ook om de dood als een vorm van heilige grond te begrijpen. Dat hangt samen met de vraag waartoe we hier zijn. Geloofsleren beantwoorden die vraag vluchtig, afstandelijk en afgemeten. “Om hier en hiernamaals gelukkig te zijn” leerden mijn ouders ooit in hun katholieke catechismus. Het verhaal van vandaag reikt mij ook een antwoord aan. Grofmaziger, associatiever en tegelijkertijd persoonlijker en dieper. Waartoe zijn wij hier? Waartoe leven en sterven we?

Verhaal van Mozes

In het verhaal van Mozes wordt die vraag heel concreet beantwoord aan de hand van één levensverhaal waarin de ontwikkeling van de hoofdpersoon centraal staat. Op heilige grond gaat God het gesprek aan met Mozes. God wijst Mozes op zijn bestemming, wat hij te doen heeft in zijn leven. Ik vind dat een troostende gedachte. Wie heilige grond betreedt, wordt herinnerd aan het leven en aan dat wat je te doen hebt. Het is een appèl dat in de Bijbel steeds weer terugkeert in allerlei verhalen en bij uiteenlopende personages die geneigd zijn om zichzelf te parkeren omdat ze verdrietig zijn, teleurgesteld of wanhopig.

Golven van licht en stemmen van liefde

Dat is dan ook wat ik u vandaag wil meegeven, niet als dwingende opdracht maar als liefdevolle handreiking. Wij gedenken vandaag onze doden, de mensen van wie we hielden, die ons leven kleur gaven. Zij zijn hier niet meer. Deze kerk is even heilige grond als plek en als moment in de tijd waarop wij samenkomen om bij de doden te zijn. We gedenken hun sterven en we herinneren ons hun levens. Golven van licht en stemmen van liefde klinken hier. En op die heilige grond van  het tot stilstand gekomen leven worden wij geroepen. Hoe oud je ook bent, hoe verschillend onze levensopdrachten ook zijn. Wij worden geroepen om te leven. Op heilige grond klinkt die roep, steeds weer, wat er ook gebeurt, wat het leven ons ook heeft aangedaan. Zoals bij Mozes…

…en Mozes ging.

Muziek uit deze dienst